Digitale nalatenschap geeft extra dimensie aan rouw

De verwelkoming in Museum Tot Zover is toepasselijk: met koffie en cake nemen aanwezigen plaats in dit bijzondere gebouw op begraafplaats De Nieuwe Ooster in Amsterdam. Hoewel het thema van digitale nalatenschap gaat over de dood, zijn de gesprekken direct bij binnenkomst al levendig. Een positieve voorbode voor de rest van de sessie waarin nieuwe stappen worden gezet om meer bewustwording te creëren rondom digitale nalatenschap en om de publiekscampagne van Oneindig Online verder vorm te geven. 

Femke Hammer, projectleider bij de Alliantie Digitaal Samenleven, opent de bijeenkomst met een anekdote over het ontstaan van dit initiatief: “In coronatijd organiseerden we regelmatig online cafés. Bij één van die cafés stond het thema digitale nalatenschap centraal. Wat begon met een uur gedachten wisselen, mondde uit in de realisatie dat er over dit onderwerp nog veel meer te leren en ontdekken valt. En dat het tot nu toe veel te weinig aandacht krijgt.” 

Om het bewustzijn rondom digitalisering te vergroten, richtte de Alliantie Digitaal Samenleven het platform Oneindig Online op, met -nu nog- vooral content over digitale nalatenschap. De Alliantie is niet de enige organisatie die hiermee aan de slag wil. Onder de aanwezigen zijn afgevaardigden van banken, verzekeraars, uitvaartorganisaties, bibliotheken, telecomproviders, hogescholen en het ministerie van Binnenlandse Zaken. Allemaal hebben ze op hun eigen manier te maken met digitale nalatenschap. En allemaal willen ze het bewustzijn rondom dit onderwerp vergroten.

Geen rechtstreekse route

Dat is precies waar de groep deze bijeenkomst mee aan de slag gaat. Na de introductie krijgt iedereen een silent disco-koptelefoon uitgedeeld. Om ervoor te zorgen dat iedereen zich kan inleven in de emoties en frustraties die bij het afwikkelen van een digitale nalatenschap komen kijken, luisteren we naar drie nabestaanden die vertellen over hun ervaring. De emoties zijn voor iedereen direct voelbaar. 

Daarna splitsen de aanwezigen zich op in vier groepen en doorlopen ze zelf de reis die nabestaanden maken als ze de digitale nalatenschap van een dierbare gaan regelen. Die reis is verre van rechtstreeks. De eerste splitsing begint al bij het startpunt met de vraag: heb je wel of geen toegang tot de apparaten en accounts van de overledene? Dat is nogal bepalend voor het verloop van de reis. 

Ook in het vervolg van de reis spelen vele facetten een rol. Wil je accounts van de overledene behouden of zeg je ze op? Hoe zit het met privacy van de overledene? Sluit je bijvoorbeeld WhatsApp af zonder gesprekken te bekijken, of wint de nieuwsgierigheid? Wat doe je met alle foto’s die op telefoons en in de cloud staan? En hoe is dit in de wet eigenlijk geregeld? Vragen waarop het antwoord zelden eenduidig is. Dat maakt digitale nalatenschap juist zo ingewikkeld. 

Bovendien geeft de digitale wereld nog een extra dimensie aan rouw. Want is het ooit echt af? Ook na je dood blijf je oneindig online. Waar aan een fysiek nalatenschap een duidelijk einde zit – als je het huis verkoopt of de huur opzegt, zet je onder dat deel een definitieve streep – is dat online niet het geval. Het afsluiten van accounts kan daardoor voelen alsof je elke keer opnieuw afscheid neemt van je dierbare. De emoties die daarin meespelen maken het thema nog complexer dan het al is.

Dataselfies en digitale döstadnings

In het tweede deel van de sessie gaan de groepen aan de slag met het bedenken van een bewustwordingscampagne. In verschillende groepen wordt het idee om meer ervaringsverhalen te delen geopperd. De persoonlijke verhalen van mensen die de digitale nalatenschap van een dierbare hebben moeten regelen, maken het onderwerp concreter voor mensen die er (nog) nooit over hebben nagedacht. 

Natuurlijk zijn er ook andere creatieve ideeën. Zo oppert één van de groepen om een Dataselfie te maken. Met zo’n selfie kun je, vergelijkbaar met een donorcodicil, vastleggen wat naasten wel en niet mogen doen met je digitale nalatenschap. Je laat zien wie je bent, wat je online achterlaat, hoe je nabestaanden toegang krijgen tot je accounts en wat ermee moet gebeuren als je er niet meer bent. Zo weten je dierbaren wat je wensen en grenzen zijn. 

In een andere groep komt een concept naar boven met de naam ‘Döstadning’. Deze term verwijst naar het Zweedse gebruik om je huis alvast op te ruimen als je weet dat je einde nadert, zodat je je nabestaanden er niet mee belast. De groep oppert om een digitale döstadning in te voeren, waarbij je vóór je overlijdt zoveel mogelijk accounts verwijdert of opschoont en instructies geeft over wat er bijvoorbeeld met foto’s en social media moet gebeuren. Alle ideeën roepen emoties en vragen op en zijn voer voor gesprek.

Korte en lange termijn

Uiteindelijk blijft de praktijk weerbarstig, omdat er simpelweg nog weinig is vastgelegd. Zo geldt de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) nu alleen bij leven. En bevat de website  Levensgebeurtenissen van de overheid weliswaar een pagina over overlijden, maar komt digitale nalatenschap hier niet in voor. Er is dus nog genoeg te doen. 

Dat is echter werk voor lange termijn. Wat kun je nu zelf al doen om je digitale nalatenschap (of die van je klanten) goed te regelen? De eerste stap is om het gesprek aan te gaan: maak je wensen kenbaar, zorg dat anderen bij je belangrijkste accounts kunnen en houd regelmatig een digitale opruiming. En voor bedrijven: luister goed naar de feedback van mensen die dit proces bij jou hebben doorlopen, maak het makkelijk om accounts op te zeggen, maar geef ook voorlichting over de gevolgen daarvan en zorg vooral dat de klantreis voor nabestaanden goed geregeld is.

Campagne oneindig online

Aan het eind van dit jaar gaat de landelijke campagne van Oneindig Online van start. Naast diverse campagnematerialen, komt er dan ook een speciaal nummer met een videoclip uit. Als verrassing krijgen de aanwezigen een sneak peek te horen. Voor de officiële lancering is nog even geduld nodig. Wil je meehelpen de bewustwording rondom digitale nalatenschap te helpen vergroten, of gewoon op de hoogte blijven?